Energietransitie uitdaging voor toekomstige arbeidsmarkt

De energietransitie stelt de provincie Noord-Holland voor een enorme opgave. Niet alleen op het gebied van het terugdringen van fossiel energiegebruik, maar ook vanwege onvoldoende beschikbaarheid van menskracht om de transitie te realiseren. De energietransitie heeft impact op zowel scholing als werkgelegenheid, nu en in de toekomst. Om het arbeidsmarktvraagstuk van de energietransitie succesvol aan te kunnen pakken, heeft de provincie Noord-Holland grote behoefte aan cijfers én een analyse van de belangrijkste trends en ontwikkelingen. Deze verkenning van de Noord-Hollandse arbeidsmarkt en het onderwijs in sectoren en beroepen die relevant zijn voor de energietransitie, levert hieraan een belangrijke bijdrage. 

werkgelegenheidsAandeel energietransitie met 2,6% relatief beperkt

In 2021 zijn er in de provincie Noord-Holland 44 duizend arbeidsplaatsen op het vlak van de energietransitie, hetgeen 2,6% van het totaal aantal arbeidsplaatsen (1,7 miljoen arbeidsplaatsen) in Noord-Holland is. Met dit werkgelegenheidsaandeel is de omvang van de energietransitie-sector in Noord-Holland nog relatief beperkt en vergelijkbaar met sectoren als welzijn (3,2%), metaalindustrie (1,9%) en de overige dienstverlening (2,1%). Ter vergelijking: Noord-Holland heeft in 2021 920 arbeidsplaatsen in de sector fossiele energie, landelijk zijn er 10.691 arbeidsplaatsen in deze sector. Het grootste deel van deze arbeidsplaatsen ligt in de provincie Zuid-Holland (68%). 

Noord-Holland kent laagste werkgelegenheidsaandeel energietransitie

In vergelijking met andere provincies heeft de provincie Noord-Holland in 2021 met 2,6% het laagste werkgelegenheidsaandeel in de energietransitie. Landelijk ligt het aandeel arbeidsplaatsen in de energietransitie in 2021 op 3,8%. In de provincies Overijssel (4,8%) en Noord-Brabant (4,3%) is dit aandeel relatief groot.

Van de Noord-Hollandse arbeidsmarktregio’s heeft vooral de arbeidsmarktregio Noord-Holland Noord een relatief groot aandeel arbeidsplaatsen op het vlak van de energietransitie (3,6%, 10.300 arbeidsplaatsen), gevolgd door Regio Zaanstreek/Waterland (3,1%, 4.100 arbeidsplaatsen) en Zuid-Kennemerland en Ijmond (2,7%, 4.200 arbeidsplaatsen). De arbeidsmarktregio Groot-Amsterdam heeft weliswaar de meeste arbeidsplaatsen binnen de provincie Noord-Holland (23.800 arbeidsplaatsen), maar relatief gezien heeft alleen de regio Gooi en Vechtstreek (2.200 arbeidsplaatsen) een lager aandeel in arbeidsplaatsen (2,3% in Groot-Amsterdam tegen 2,2% in Gooi en Vechtstreek).

Onderzoek en advies grootste energietransitiesector

De meeste energietransitie-arbeidsplaatsen in Noord-Holland, ongeveer 48% (21 duizend), zijn te vinden in de subsector onderzoek en advies. Het grootste gedeelte van deze arbeidsplaatsen betreft ingenieurswerk en overig technisch ontwerp en advies. Ook de subsector gebouwde omgeving biedt in 2021 met 12 duizend arbeidsplaatsen (26%) een belangrijk deel van de werkgelegenheid in de sector energietransitie. Activiteiten in deze branche zijn: productie van isolatiemateriaal, isolatie- en installatiewerkzaamheden, onderhoud en aanleg warmtenetten en tot slot de distributie en handel in elektriciteit en gas. De subsector schone energie kent in 2021 in Noord-Holland 8.500 arbeidsplaatsen gericht op de productie van elektriciteit en warmte uit hernieuwbare bronnen en activiteiten rondom elektrotechnische bouwinstallaties. De subsector productie kent in Noord-Holland 2.500 arbeidsplaatsen en concentreert zich op activiteiten rondom de vervaardiging van de benodigde producten, industriële gassen en basischemicaliën. De omvang van de subsector mobiliteit is in Noord-Holland beperkt met 300 arbeidsplaatsen voor activiteiten op het gebied van elektrisch vervoer. 

De provincie Noord-Holland biedt in 2021 in alle subsectoren in de energietransitie-sector relatief weinig werkgelegenheid ten opzichte van Nederland als geheel. Dat geldt vooral voor de subsectoren productie en schone energie.

Meer informatie over de gehanteerde afbakening van de energietransitie en indeling naar subsectoren in de energietransitie kunt u hier vinden.

Aantal energietransitiebanen met 7% toegenomen in de afgelopen 5 jaar in Noord-Holland

Het totaal aantal arbeidsplaatsen op het vlak van energietransitie is de afgelopen vijf jaar gestegen van 41.200 arbeidsplaatsen in 2016 naar 44.000 arbeidsplaatsen in 2021 (+6,81%). De werkgelegenheidsontwikkeling binnen de sector energietransitie is daarmee kleiner dan de ontwikkeling van de totale werkgelegenheid in Noord-Holland gedurende deze periode (+9,78 %). In de periode 2010-2015 was er sprake van een afname van het aantal energietransitie- arbeidsplaatsen in Noord-Holland (-4,9%). 

De subsectoren productie (51%), mobiliteit (33%) en onderzoek en advies (9%) kennen in Noord-Holland een relatief positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid, terwijl de werkgelegenheid in de subsectoren schone energie en gebouwde omgeving de afgelopen vijf jaar stabiel zijn gebleven.

Ontwikkeling werkgelegenheid energietransitie in de afgelopen 5 jaar anders in noord-holland dan in nederland

De werkgelegenheidsontwikkeling van de energietransitie verloopt in Noord-Holland anders dan de landelijke ontwikkeling. In de afgelopen vijf jaar kende Nederland een toename van 10,4% van het aantal arbeidsplaatsen op het vlak van de energietransitie, terwijl de toename in Noord-Holland 6,8% was. Binnen de energietransitie lieten met name de volgende twee subsectoren de afgelopen vijf jaar een positievere ontwikkeling zien in Noord-Holland dan in Nederland: productie (51% versus 0,3% in Nederland) en mobiliteit (33% versus 6% in Nederland). Nederland had een positievere werkgelegenheidsontwikkeling binnen de subsectoren schone energie (-0,4% versus 15% in Nederland), onderzoek en advies (9% versus 12% in Nederland) en gebouwde omgeving (2% versus 8% in Nederland).

Actueel inzicht in ontwikkeling vraag energietransitie op basis van online nieuwe vacatures

De gegevens over werkgelegenheid lopen altijd iets achter op de actuele situatie. Te verwachten is dat de investeringen in de energietransitie zich op den duur vertalen in een toenemende werkgelegenheid in de energietransitie-sector. Om nu al inzicht te krijgen in de mate waarin investeringen in de energietransitie leiden tot meer werkgelegenheid, kijken we naar de ontwikkeling van het aantal online vacatures. Daarbij sluiten we aan bij de indeling die door het UWV gemaakt is en die ook wordt toegepast binnen het landelijke dashboard klimaatbeleid. Het UWV bekijkt welke beroepen direct nodig zijn voor de uitvoering van het klimaatbeleid en onderscheidt daarbij de volgende domeinen die aansluiten bij de sectortafels van het klimaatakkoord: elektriciteit, industrie, gebouwde omgeving, landbouw en mobiliteit.

NB Deze indeling wijkt af van de indeling die we gehanteerd hebben om inzicht te geven in de werkgelegenheid; daar vormen activiteiten van bedrijven (SBI-codes) het uitgangspunt. De UWV-indeling naar beroep is een bredere afbakening. Het is niet mogelijk weer te geven hoeveel vacatures daadwerkelijk gelinkt zijn aan de uitvoering van werkzaamheden voor het klimaatakkoord. Het gaat namelijk om beroepen die weliswaar belangrijk zijn voor de energietransitie, maar waar ook in het algemeen veel vraag naar is. Denk aan elektromonteurs, installatiemonteurs, werkvoorbereiders, calculators of tekenaars. In de aantallen vacatures is geen onderscheid gemaakt naar sector en ze geven dus een beeld van de totale vraag naar deze beroepen. In sommige gevallen is er tussen de subsectoren ook sprake van overlap in beroepen.

In 2021 37 duizend nieuwe online vacatures energietransitie in Noord-Holland

In Noord-Holland zijn in 2021 37 duizend nieuwe online vacatures ontstaan in beroepen die direct nodig zijn voor de uitvoering van het klimaatbeleid. Dit is 10% van het totaal aantal vacatures dat in 2021 bij directe werkgevers in Noord-Holland is ontstaan (353.600 online vacatures). Daarmee ligt dit aandeel in Noord-Holland iets lager dan in 2021 in Nederland (12%) het geval was. Naast de vacatures die direct bij werkgevers zijn ontstaan, zijn er in 2021 bij intermediairs bijna 100 duizend online vacatures ontstaan voor energietransitie-beroepen. 
De ontwikkeling van het aantal nieuwe online vacatures, laat vanaf het begin van 2021 een toename zien in de vraag naar energietransitie-beroepen bij directe werkgevers in Noord-Holland. Vergeleken met voorgaande jaren ligt het aantal vacatures op een hoog niveau. 

Helft van het aantal nieuwe online vacatures energietransitie op HBO/WO-niveau

Voor het grootste deel van de vacatures binnen de energietransitie die direct bij werkgevers zijn ontstaan, wordt een hbo- of wo-opleiding gevraagd. In Noord-Holland was dit in 2021 het geval in 63% van alle vacatures in de sector energietransitie. Het gevraagde opleidingsniveau ligt daarmee relatief hoog ten opzichte van alle vacatures in Noord-Holland. Daarvoor werd in 2021 in 44% van de gevallen een hbo- of wo-niveau gevraagd. In Nederland ligt in 2021 het gevraagde opleidingsniveau voor energietransitie-vacatures met 57% hbo- of wo-opleiding nog lager dan in Noord-Holland. 

Kijken we naar de verschillende domeinen, dan is in Noord-Holland vooral de vraag naar hoger opgeleiden binnen de domeinen elektriciteit (78%), gebouwde omgeving (63%), industrie (63%) en mobiliteit (61%) relatief hoog, terwijl de vraag naar hoger opgeleiden binnen het domein landbouw (35%) relatief lager ligt. 

 

 

Top 10 meest gevraagde beroepen binnen de energietransitie

Op basis van de door het UWV gehanteerde indeling, is het mogelijk om in kaart te brengen welke beroepen er precies nodig zijn om de doelen van de energietransitie te halen en hoe groot de vraag naar deze beroepen momenteel is in Noord-Holland. Er zijn vooral veel technische vakmensen nodig. In Noord-Holland zijn in 2021 binnen de energietransitie-beroepen de meeste online vacatures ontstaan voor de beroepen monteurs industriële machines en installaties (4.122 vacatures), ingenieurs werktuigbouwkunde (3.805 vacatures) en Ontwerpers en analisten ICT-systemen (3.262 vacatures). Via de filter die opgenomen is binnen de visualisaties, is het mogelijk om per subsector van de energietransitie te kijken voor welke beroepen in 2021 de meeste vacatures in Noord-Holland zijn ontstaan. 

Top 10 | Online nieuwe vacatures energietransitie naar beroep 2021, Noord-Holland

Merendeel beroepen energietransitie heeft te maken met een (zeer) krappe arbeidsmarkt

In Noord-Holland is er een groot tekort aan technische vakmensen. Ook los van de energietransitie is er namelijk veel behoefte aan technische beroepen, terwijl het aanbod beperkt is. De arbeidsmarkt voor beroepen die direct nodig zijn voor om de energietransitie mogelijk te maken, is voor een groot deel van de beroepen dan ook krap tot zeer krap. Dit betekent dat het voor werkgevers nu heel lastig is om vacatures te vervullen. 

Instroom bètatechnische richtingen in noord-holland

Om in de grote vraag naar vakbekwame technici te voorzien, werken bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en overheden samen om te zorgen voor onderwijs dat aansluit op de vraag van het bedrijfsleven, zowel kwalitatief als kwantitatief. Voor de energietransitie zijn vooral opleidingen in de techniek en ICT van belang. Het is dan ook belangrijk om een goed inzicht te hebben in de ontwikkeling van de onderwijsinstroom binnen de bètatechnische richtingen. 

Mbo-niveau
In het instroomjaar 2021/2022 begonnen in Noord-Holland 5.341 studenten aan een bètatechnische mbo-opleiding. Dit is 27% van de totale instroom in het mbo, waarmee Noord-Holland een gemiddelde instroom in bètatechnische mbo-opleidingen laat zien. Landelijk ligt de instroom op 27%. Vooral op mbo-niveau 2 (32%) en niveau 3 (32%) hebben de bètatechnische opleidingen een groot marktaandeel, op mbo-niveau 1 (26%) en niveau 4 (22%) ligt het aandeel iets lager. In het instroomjaar 2018/2019 was het aandeel studenten dat instroomde in een bètatechnische opleiding in Noord-Holland (27%) het hoogst. Als we naar de afgelopen 10 jaar kijken (2011/2012 - 2021/2022) zien we dat de instroom in Noord-Holland met 11% is afgenomen, terwijl landelijk een afname van bijna 10% te zien was.

In 2011/12 startten 6.017 studenten een bètatechnische mbo-opleiding, in 2012/13 daalde de instroom naar 4.994 studenten, waarna het de volgende jaren weer licht steeg. De afgelopen drie jaar is het aantal instromende mbo-studenten in een bètatechnische richting weer gedaald van 6.001 in 2018/19 naar 5.341 in 2021/22. Dit heeft te maken met algehele daling van instroom in mbo. Vooral op mbo-niveau 4 is de laatste twee jaren een afname te zien van de instroom in de bètatechnische opleidingen. 

Hbo- en wo-niveau
De laatste tien jaar is in Noord-Holland het aantal studenten gestegen dat begon aan een bètatechnische opleiding in het hoger onderwijs. Hun aantal bedroeg in 2021/22 7.467 (in 2011/12 was dit nog 5.208. Dit betekent dat het aantal studenten in tien jaar tijd is gestegen met 43%. Landelijk was er gedurende deze periode sprake van een stijging met 45%. Deze stijging werd veroorzaakt door een combinatie van groei van de totale instroom in het hoger onderwijs en een ruimere keuze aan bètatechnische studies. Uitzondering op de algehele trend is het jaar 2020/21. Toen startte er als gevolg van de coronapandemie een groter cohort studenten, wat voor een eenmalige piek in absolute aantallen zorgde. Als we inzoomen op de trends in het hbo en wo, dan zijn er in Noord-Holland tegengestelde bewegingen zichtbaar. In het hbo daalde het aantal studenten dat in het afgelopen jaar koos voor bètatechniek, terwijl het aantal studenten bètatechniek in het wo nog verder stijgt. 

Tussen 2011/12 en 2015/16 steeg het aandeel bètatechnische studenten in het hoger onderwijs van 22% naar 27% van het totale aantal studenten. In de daaropvolgende jaren bleef dit aandeel redelijk stabiel. In 2021/2022 volgt 26% van de studenten in het hoger onderwijs in Noord-Holland een bètatechnische studie. Landelijk was dit aandeel 28%.

Naar een skillsgerichte arbeidsmarktaanpak

De grote vraag naar technisch personeel maakt dat er veel kansen liggen om aan het werk te gaan in de verschillende subsectoren van de energietransitie. Om talent te interesseren voor een loopbaan in deze sector, lopen er binnen de provincie Noord-Holland diverse projecten. Binnen deze projecten groeit de aandacht voor een op skills gerichte arbeidsmarktaanpak. De verwachting is namelijk dat een meer op skills gerichte arbeidsmarkt de aansluiting tussen vraag en aanbod zal verbeteren en de deelname aan gerichte om- en bijscholing kan stimuleren. Een op skills gerichte arbeidsmarkt vertrekt bij inzicht in relevante skills die verder ontwikkeld dienen te worden om betere matches tot stand te brengen. Dit kan ook bijdragen aan een gerichte deelname aan Leven Lang Ontwikkelen, verbetering van 'van-werk-naar-werk trajecten', versterking van intersectorale mobiliteit en aan de algehele duurzame inzetbaarheid van mensen op de arbeidsmarkt.

Meest gevraagde skills in energietransitieberoepen in nederland

In deze verkenning geven we voor de energietransitie in zijn geheel en voor de verschillende domeinen van de energietransitie inzicht in de meest gevraagde skills (top 25) van het afgelopen jaar in Nederland. Dit doen we achtereenvolgens voor de skills categorieën Professionele skills, IT skills en Soft skills. Via de filter die opgenomen is binnen de visuals, is het mogelijk om nader in te zoomen op de vraag naar skills binnen de verschillende domeinen van de energietransitie. 

Top 25 Professionele skills

Top 25 IT skills

Top 25 Soft skills

Monitoren van ontwikkelingen

De verkenning Arbeidsmarkt energietransitie Noord-Holland zullen we jaarlijks actualiseren. Met behulp van de verdiepende dashboards, opgenomen binnen de landingspagina van deze verkenning, is het mogelijk om de ontwikkelingen tussentijds te volgen. Binnen deze dashboards is het ook mogelijk om in te zoomen op de arbeidsmarktsituatie in de vijf Noord-Hollandse arbeidsmarktregio's.

De analyses in deze verkenning vormen een goede basis voor de dialoog met stakeholders die zich bezighouden met de ontwikkeling van het Noord-Hollandse klimaat- en energiebeleid. Door voortdurende monitoring van de ontwikkelingen worden de effecten van het beleid zichtbaar en kan er beter en tijdiger worden geanticipeerd en gereageerd. De gevolgen van de investeringen in de energietransitie die nu en in de komende jaren plaatsvinden, zouden op den duur zichtbaar moeten worden door een sterkere stijging van de werkgelegenheid in deze sector. Verlies van werkgelegenheid zal zich vooral in en rond de fossiele energieopwekking voordoen. 

Het lijkt er niet op dat er beroepen zijn, waarin mensen door de energietransitie hun baan kwijtraken. Door het monitoren van de ontwikkelingen in de vacatures, is het mogelijk om te zien of de investeringen in de energietransitie verschuivingen in de vraag (naar beroepen) tot gevolg hebben. De actualisatie van de skills inzichten is van belang om eventuele veranderingen binnen beroepen tijdig te identificeren. Het is belangrijk dat vakmensen hun kennis up-to-date houden om ook daadwerkelijk inzetbaar te blijven. Het onderwijs en een Leven Lang Ontwikkelen (LLO) van werkenden en werkzoekenden zijn essentiële factoren om aan voldoende, goed geschoolde mensen te komen die kunnen bijdragen aan de energietransitie. Het is daarom ook belangrijk om de ontwikkelingen binnen het onderwijs goed te monitoren.